Γιατί δεν έγινε η Ένωση, το 1964…

Όλοι είχαν δεχτεί το Σχέδιο Μονομερούς Ενώσεως» Γαρουφαλιά, αλλά…

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ μήνας και καλό θα ήταν να πάμε και στον Αύγουστο του 1964, ο οποίος σηματοδοτείται ιστορικά, όχι μόνο με το έπος της Τηλλυρίας και τη διάλυση του τουρκικού προγεφυρώματος Μανσούρας-Κοκκίνων, αλλά και με τα «Σχέδια Άτσεσον» και «Mονομερούς Ενώσεως». Το δεύτερο ήταν δημιούργημα της τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως του Γεωργίου Παπανδρέου, που, όπως θα δούμε, όμως, δεν υλοποιήθηκε, λόγω των παλινωδιών του Μακαρίου και της άρνησής του να μετουσιώσει σε πράξη τις από μικροφώνου και άμβωνα διακηρύξεις του για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, για την οποία είχε ορκιστεί στο Ευαγγέλιο το 1953.

Τουρκικός φανατισμός και εμμονές Μακαρίου

ΕΙΜΑΣΤΕ αρκετές μέρες μετά τις επιχειρήσεις της Τηλλυρίας, οι οποίες έδειξαν μεν την ανδρεία των Ελλήνων μαχητών, αλλά και απέδειξαν ότι η εσπευσμένη δημιουργία τους είχε πίσω της τον Μακάριο, ο οποίος απέβλεπε με αυτές – και το πέτυχε – να τορπιλίσει τις συζητήσεις που συνεχίζονταν την περίοδο εκείνη στη Γενεύη για το «Σχέδιο Άτσεσον» και να παραβιάσει κατάφωρα με τις επιχειρήσεις τη συμφωνία που είχε κάμει στην Αθήνα, αρχές Αυγούστου 1964, με την Κυβέρνηση Παπανδρέου, στην παρουσία και του στρατηγού Γρίβα-Διγενή, για την επικράτηση πλήρους ηρεμίας στην Κύπρο, υπό το φως των πολιτικών εξελίξεων. Γεγονός, που ανάγκασε τον Παπανδρέου να στείλει στον Κύπριο Πρόεδρο μια αυστηρή επιστολή, στην οποία του τόνιζε εμφαντικά ότι «άλλα συμφωνούμεν και άλλα πράττετε». Με αυτά τα δεδομένα, όμως, λόγος για «συμπεφωνημένη λύση του Κυπριακού» δεν μπορούσε να γίνεται πλέον αφού, εξ’ άλλου:

1. Η Τουρκία είχε ήδη υψώσει το θέμα της Κύπρου σαν λάβαρο στους εσωτερικούς κομματικούς αγώνες του λαού της, του οποίου είχε εξάψει κατακόρυφα τον φανατισμό, ώστε να επικρατεί πλέον πλειοδοσία αδιαλλαξίας στις τουρκικές θέσεις, με μόνη ανυποχώρητη επιδιωκόμενη λύση τη διχοτόμηση.

2. Η εμμονή του Μακαρίου στη θέση ότι η λύση του Κυπριακού θα έπρεπε να προέλθει μέσω του ΟΗΕ, εξαφάνιζε κάθε ελπίδα για λύσης Ενώσεως, αφού είναι διαχρονικά δεδομένη η αδυναμία του Διεθνούς Οργανισμού να επιβάλλει τις αποφάσεις του.

ΤΟ Σχέδιο του Έλληνα ΥΠΕΘΑ, Πέτρου Γαρουφαλιά

ΕΝΩΣΗ, λοιπόν, υπό τις κρατούσες συνθήκες αποκλειόταν, με ανοικτό το ενδεχόμενο πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Με την Ελλάδα, δεδομένου ότι ο Μακάριος αποφάσιζε από μόνος του ό,τι ήθελε και δεν υπήρχε θέμα να πειθαρχήσει στην από κοινού οριζόμενη τακτική, ουσιαστικά να σύρεται από την Κύπρο, η δε Λευκωσία να αδιαφορεί στις όποιες συμβουλές της. Και ήταν ακριβώς τότε, που ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας Πέτρος Γαρουφαλιάς προέκρινε ως μόνη λύση τη μονομερή Ένωση, παρά τους κινδύνους η Τουρκία να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Ελλάδας. Το ενδεχόμενο όμως αυτό αποκλειόταν από πλευράς του Υπουργού, αφού οι αρνητικές επιπτώσεις που θα υπήρχαν, κρίνονταν πολύ περισσότερες και πλέον επώδυνες για την Τουρκία. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων έκρινε αδύνατη, ως αποτυχημένη εκ προοιμίου τουρκική εισβολή στην Κύπρο, αφού το νησί ήταν πραγματικό φρούριο αμυντικά με την παρουσία της ελληνικής μεραρχίας σ’ αυτό, αλλά θεωρούσε και ως δεδομένη την επέμβαση της Αμερικής, σε περίπτωση κήρυξης πολέμου. Της Αμερικής, στις οποίες τότε συνέφερε η Ένωση (την επεδίωκαν, μάλιστα, όπως φαίνεται και από τα έγγραφα που έχουν δημοσιοποιηθεί κατά καιρούς), αφού θα έδινε τέλος στην εκκρεμότητα για την αποκατάσταση της ενότητας των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ και θα  εξασφάλιζε για τη Δύση την Κύπρο από τυχόν έλεγχό της από πλευράς Σοβιετικής Ενώσεως. Ένωση, εξάλλου να θυμίσουμε, πρόβλεπε και το «Σχέδιο Άτσεσον», έναντι μίσθωσης μιας τουρκικής βάσης στην Κύπρο για 50 χρόνια.

ΤΙΣ σκέψεις του αυτές ανέπτυξε ο Γαρουφαλιάς στις 19.8.1964 στον Κύπριο Υπουργό Εξωτερικών Σπύρο Κυπριανού, ο οποίος, όπως γράφει και σε βιβλίο του ο Έλληνας ΥΠΕΘΑ, «τις υιοθέτησε με ενθουσιασμό». Ακολούθησε η ενημέρωση του Πρωθυπουργού από τον Γαρουφαλιά για το Σχέδιό του και για την αποδοχή του από τον Κυπριανού, και ο Γ. Παπανδρέου ενθουσιάστηκε. Κλήθηκε τότε και ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Κωστόπουλος, ο οποίος επίσης  συμφώνησε με το Σχέδιο. Την επομένη πραγματοποιήθηκε σύσκεψη υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο  στην παρουσία και του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, η οποία και  «κατέληξε σε ομόθυμη και ανεπιφύλακτη αποδοχή του Σχεδίου». Αποφασίστηκε, επίσης, όπως ο Γαρουφαλιάς αναχωρήσει αμέσως για Λευκωσία, προκειμένου να ενημερώσει και τον Πρόεδρο Μακάριο επί του Σχεδίου του και, σε περίπτωση αποδοχής, να ρυθμίσουν μαζί τις λεπτομέρειες εφαρμογής του.

Αγγλικά άρματα και σκόπιμη διαρροή

ΠΡΑΓΜΑΤΙ, την επομένη, 20ήν Αυγούστου, ο Γαρουφαλιάς κατέβηκε αεροπορικώς στη Λευκωσία, μαζί με τον Κυπριανού, για να επιθεωρήσει δήθεν την ΕΛΔΥΚ.Για παράδοξο όμως λόγο, το αεροδρόμιο Λευκωσίας είχε περικυκλωθεί από αγγλικά άρματα και πολυβόλα, γεγονός που δεν είχε αντιληφθεί ο Έλληνας υπουργός, όμως τον ενημέρωσε σχετικά ο παριστάμενος Κύπριος Υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. (Οι Άγγλοι κατείχαν τότε το αεροδρόμιο Λευκωσίας ως Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ, μετά τις διακοινοτικές ταραχές).

Ο ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ εξέφρασε την έκπληξή του για την παρουσία αγγλικών δυνάμεων κατά την άφιξή του και ρώτησε «γιατί», για να πάρει την απάντηση από τον Γιωρκάτζη «έχουν την πληροφορία, πως κατερχόμενος του αεροσκάφους θα κηρύξετε την Ένωση με την Ελλάδα!» Μπήκαν τότε «ψύλλοι στ’ αφτιά» του Γαρουφαλιά, ότι κάποιος σκόπιμα ενημέρωσε τους Άγγλους και διέρρευσε το μυστικό για το Σχέδιο της μονομερούς Ενώσεως, το οποίο γνώριζαν μόνο μερικοί στην Ελλάδα και ο Σπ. Κυπριανού από κυπριακής πλευράς, ο οποίος, χωρίς αμφιβολία, είχε ενημερώσει και τον Μακάριο πριν από την άφιξη Γαρουφαλιά.

ΑΠΟ ΑΥΤΑ διαφαίνεται καθαρά διαρροή, την οποία επιβεβαίωσαν και πύρινα δημοσιεύματα, συκοφαντικά για τον Γαρουφαλιά, των μακαριακών εφημερίδων της Λευκωσίας, συν της κομμουνιστικής «Χαραυγής»! Οι επιθέσεις εναντίον του Έλληνα Υπουργού είχαν πάρει τη μορφή ομοβροντίας και έφταναν μέχρι χυδαιότητας. «Ήλθε στην Κύπρο», έγραφαν, «ως τοποτηρητής, ως όργανο του ΝΑΤΟ, για να πιέσει τον Αρχιεπίσκοπο μα δεχθεί το Σχέδιο Άτσεσον και, στην ανάγκη, να το επιβάλει με τη βία, αλλά και για να ματαιώσει την προσέγγιση Μακαρίου με τη Σοβιετική Ένωση»! Χαρακτηριστική των επιθέσεων κατά Γαρουφαλιά, που συνεχίστηκαν και πολύ μετά που είχε φύγει από την Κύπρο, είναι ενημερωτική επιστολή προς αυτόν του τότε πρέσβη της Ελλάδας στη Λευκωσία, Μενέλαου Αλεξανδράκη. Αναφερόταν σε ασύστολη συκοφαντία κατά του Έλληνα Υπουργού, που αναγράφηκε σε μακαριακή εφημερίδα (επρόκειτο για τον «Αγώνα» του Νίκου Κόσιη, στενού φίλου του Γιωρκάτζη).

Ο «ΑΓΩΝΑΣ» συγκεκριμένα, είχε γράψει στις 22.10.64, ότι «το σχέδιον ψηφίσματος, το οποίον είχε υποβληθεί (κατά την περίοδο εκείνη) από την Τουρκία εις τα Ηνωμένα Έθνη, είναι αντιγραφή του κομισθέντος Σχεδίου  στην Λευκωσία από τον Π. Γαρουφαλιά, το παρελθόν θέρος»! Στην επιστολή του, ο Αλεξανδράκης έκαμε αναφορά και σε συνάντηση που είχε για το θέμα αυτό με τον Γιωρκάτζη. «Ο κ. Γιωρκάτζης, παρετήρησεν ότι ο κ. Γαρουφαλιάς εβοήθησε πολύ την Κύπρον», τονιζόταν στην επιστολή και ότι «ο κ. Γιωρκάτζης προσέθεσε: «Δεν διευθύνω εγώ την εφημερίδα «ΑΓΩΝ».

ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΣΤΕ, όμως, στην εσπευσμένη κάθοδο του Π. Γαρουφαλιά στην Κύπρο, στις 20.8.64, για να αναφέρουμε πως από το αεροδρόμιο πήγε κατ’ ευθείαν στο Προεδρικό Μέγαρο, όπου και είχε συνάντηση με τον Μακάριο. Στην παρουσία και των Σπ. Κυπριανού και Π. Γιωρκάτζη, οι οποίοι υποστήριξαν με θέρμη την αποδοχή του Σχεδίου μονομερούς Ενώσεως, ο Μακάριος αποδέχτηκε κατ’ αρχήν το Σχέδιο.

ΛΕΥΚΩΣΙΑ, Προεδρικό Μέγαρο, 20 Αυγούστου 1964 και στο γραφείο Μακαρίου συζητούν για το «Σχέδιο μονομερούς Ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα» ο Κύπριος Πρόεδρος και ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης της Ελλάδας, Πέτρος Γαρουφαλιάς. Παρόντες και οι Κύπριοι Υπουργοί, Εξωτερικών, Σπύρος Κυπριανού και Εσωτερικών, Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. Ο Γαρουφαλιάς αναλύει το Σχέδιο, Κυπριανού και Γιωρκάτζης υποστηρίζουν ένθερμα την αποδοχή του, ενώ ο Μακάριος το δέχεται κατ’ αρχήν. Ο Γαρουφαλιάς ενημερώνει ότι:

«Την ημέρα και ώρα που θα καθορισθεί, θα συνέλθουν ταυτόχρονα οι Βουλές Κύπρου και Ελλάδας, η μεν πρώτη θα αποφασίσει την Ένωση και η Βουλή των Ελλήνων θα την αποδεχθεί. Την ίδια ώρα, η Ελληνική Κυβέρνηση θα δηλώσει πως εγγυάται την προστασία της τουρκοκυπριακής κοινότητας πως είναι πρόθυμη, μαζί με την Τουρκική Κυβέρνηση, να καθορίσουν από κοινού την εξασφάλισή της. Καμιά στρατιωτική ενέργεια δεν θα γίνει είτε κατά της ΤΟΥΡΔΥΚ είτε κατά των θυλάκων των Τουρκοκυπρίων. Θα αναμείνουνε πρώτα την αντίδραση της Τουρκικής Κυβέρνησης και ανάλογα θα απαντήσουμε. Αμέσως, οι Κύπριοι βουλευτές θα μπουν στην Ελληνική Βουλή ως Έλληνες πλέον βουλευτές, οι Κύπριοι Υπουργοί θα μπουν ως Έλληνες Υπουργοί στην Ελληνική Κυβέρνηση και οι Κύπριοι διπλωμάτες θα καταλάβουν αντίστοιχες θέσεις στο ελληνικό διπλωματικό Σώμα. Θα ακολουθήσουν γενικές εκλογές σε όλη την ελληνική επικράτεια, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, για την ανάδειξη νέας Ενιαίας Βουλής.»

Ο ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ σχολίασε και τις υποβολιμαίες θεωρίες για οικονομικό πλήγμα της Κύπρου εξ’ αιτίας της Ενώσεως και διαβεβαίωσε ότι θα ληφθούν μέτρα ώστε να μην διαταραχθεί διόλου ο οικονομικός ρυθμός της νήσου. «Η Ένωση», τόνισε, «εκτός από την ικανοποίηση ενός επιτακτικού αιτήματος της Ιστορίας, θα αποτελέσει και σταθμό στην οικονομική και πολιτική εξέλιξη της Κύπρου, της μητέρας Ελλάδας και του Ελληνικού Έθνους.»

«Ούτε ανταλλάγματα στην Τουρκία, ούτε αγγλικές Βάσεις…»

Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ συμφώνησε και ζήτησε όπως ο Γαρουφαλιάς παρατείνει την παραμονή του στην Κύπρο, «για την πλήρη κατάστρωση των λεπτομερειών  της εφαρμογής του Σχεδίου.» Έκαμε όμως την παρατήρηση ο Κύπριος Πρόεδρος, πως στο κείμενο της απόφασης της κυπριακής Βουλής, έπρεπε να αναφέρεται ότι δεν θα παραχωρηθεί Βάση ή οποιαδήποτε άλλο αντάλλαγμα στην Τουρκία και πως θα καταργούνταν και οι αγγλικές Βάσεις. Ο Έλληνας ΥΠΕΘΑ αντέτεινε ότι θα ήταν σφάλμα η ανακίνηση θέματος αγγλικών Βάσεων και σ’ αυτό συμφώνησαν Μακάριος και Γιωρκάτζης. Ο Μακάριος είπε επίσης ότι θα είχε έτοιμη και επιστολή προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο, την οποία παρακάλεσε τον Γαρουφαλιά να μεταφέρει. Κατάληξη της σύσκεψης ήταν, όπως την επομένη, μετά που Γαρουφαλιάς και Μακάριος θα επιθεωρούσαν με ελικόπτερο τις περιοχές όπου έγιναν οι μάχες της Τηλλυρίας, θα γίνονταν οι τελικές συνομιλίες για διακανονισμό όλων των λεπτομερειών.

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ δείπνο των τεσσάρων, μετά από το οποίο Κυπριανού και Γιωρκάτζης αποχώρησαν, μετά από υπόδειξη του Μακαρίου. Μακαριος και Γαρουφαλιάς συνέχισαν μέχρι τη μια το πρωί τη συζήτησή τους, με τον Μακάριο θα θίγει θέμα πολέμου Ελλάδας και Τουρκίας και τον Γαρουφαλιά να απαντά ότι, με βάση και τις εκτιμήσεις του Συμβουλίου του Στέμματος στην Αθήνα, οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο ήταν κάτω του 10%. Ο Μακάριος προχώρησε τότε να πει πως, «όταν θα κηρυχθεί η Ένωση, ο βασιλιάς να έρθει για λίγες μέρες στην Κύπρο», αλλά κι ΄αυτό το αντέκρουσε ο Γαρουφαλιάς, προβάλλοντας θέμα μικρού έστω κινδύνου για τον Κωνσταντίνο. «Τότε να έρθετε εσείς», είπε ο Μακάριος. «Πολύ ευχαρίστως να έλθω», απάντησε ο Γαρουφαλιάς, αλλά και θα τεθώ επικεφαλής του Στρατού και θ’ αναλάβω προσωπικά και την ευθύνη για την εφαρμογή του Σχεδίου.»

ΜΑΚΑΡΙΟΣ: Θα ήθελα να ερωτήσω ακόμα κάτι. Θα μπορούσα να γίνω αντιβασιλεύς;

ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: Δυστυχώς, το Σύνταγμα της Ελλάδας καθορίζει περιοριστικά τις περιπτώσεις αντιβασιλείας σε μόνη την ασθένεια ή την αποδημία του βασιλέως. Θεσμός, όπως ο αγγλικός της αντιβασιλείας των Ινδιών δεν υπάρχει σε μας. Υπάρχει μόνο ο θεσμός του Υπουργού-Γενικού Διοικητού.

Μ: Αυτό δεν μ’ ενδιαφέρει!..

(ΣΗΜ: Οι διάλογος αυτός, όπως και άλλοι που θ’ ακολουθήσουν, περιέχονται στο βιβλίο του Γαρουφαλιά «Ελλάς και Κύπρος-Τραγικά σφάλματα, ευκαιρίες που χάθηκαν (Φεβρουάριος 1964 – Ιούλιος 1965). Το βιβλίο εκδόθηκε το 1982, όταν ο Μακάριος ήταν νεκρός, όμως αυτούσιοι οι διάλογοι και όλα τα γεγονότα που περιέχονται στο βιβλίο, δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες με εξιστόρηση του Γαρουφαλιά, στην αθηναϊκή εφημερίδα «Ακρόπολις» το 1966. Ζώντος του Μακαρίου, ο οποίος δεν είχε αμφισβητήσει ούτε «ν» από αυτά).

Την μεγάλη ευτυχία, ακολούθησε «βόμβα»!

ΠΑΝΕΥΤΥΧΗΣ για την κατ’ αρχήν αποδοχή από τον Μακάριο του Σχεδίου της μονομερούς Ενώσεως, ο Γαρουφαλιάς έσπευσε το πρωί της επομένης να το αναγγείλει στον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου και τον Υπουργό Εξωτερικών Σταύρο Κωστόπουλο. Στη συνέχεια επιθεώρησε την ΕΛΔΥΚ και μονάδες της Εθνικής Φρουράς και, μαζί με τον Μακάριο, πήγαν στην Τηλλυρία. Το μεσημέρι παρακάθησε σε επίσημο γεύμα στο Προεδρικό, στην παρουσία και των στρατηγών Γρίβα Διγενή και Ηλία Πρόκου, Υπουργών της Κυπριακής Κυβέρνησης, του προέδρου τα Βουλής Γλαύκου Κληρίδη και μελών της Ελληνικής Πρεσβείας.

ΩΣ εδώ, μέλι-γάλα τα πράγματα. Όμως, γύρω στις 3.30 μ.μ., έπεσε η «βόμβα»: Ο Κωστόπουλος κάλεσε στο τηλέτυπο της Ελληνικής Πρεσβείας τον Γαρουφαλιά και του είπε: «Να απαγκιστρωθείς από τη συμφωνία με τον Αρχιεπίσκοπο και να επανέλθεις το ταχύτερο στην Αθήνα. Άλλαξαν βασικά τα πράγματα. Ο Πρωθυπουργός μου είπε να σε ειδοποιήσω να απαγκιστρωθείς και να επιστρέψεις!..»

«Έμεινα εμβρόντητος», αναφέρει ο Γαρουφαλιάς. «Μου ήταν αδύνατο να εννοήσω τι είχε μεσολαβήσει στο ολιγόωρο διάστημα που διέρρευσε από την αναχώρησή μου από την Αθήνα ως το απόγευμα της επόμενης, στο διάστημα δηλαδή περίπου 20 ωρών, ώστε να αναγκασθεί ο Πρωθυπουργός να εγκαταλείψει το Σχέδιο της μονομερούς Ενώσεως και του οριστικού τερματισμού της κυπριακής εκκρεμότητος και να με ειδοποιήσει να απαγκιστρωθώ. Αλλά πώς να απαγκιστρωθώ, χωρίς να εξηγήσω στον Αρχιεπίσκοπο τους λόγους που εξανάγκασαν τον Πρωθυπουργό στην αιφνίδια υπαναχώρησή του, και που άλλωστε και δεν τους γνώριζα, ώστε να μην δημιουργηθεί η εντύπωση πως η Κυβέρνηση αποφασίζει και ενεργεί κατά μη σοβαρό τρόπο; Και ποιους πάλι λόγους να επιστρατεύσω, που εμφανίστηκαν τόσο αιφνίδια, ώστε, ώστε το προηγούμενο βράδυ να καταναλώσω όλη την πειστική μου δύναμη για την αποδοχή ενός Σχεδίου, το επόμενο απόγευμα να προσπαθώ να μεταπείσω τους ίδιους συνομιλητές για την εγκατάλειψη του Σχεδίου; Δεν θα έδινα την εντύπωση παραπαίοντος ανθρώπου; Και δεν θα ήταν επικίνδυνο να επικαλεσθώ φανταστικούς, άρα ψευδείς λόγους; Δεν ήξερα τι να κάνω.»

Όταν ο Μακάριος μιλούσε για…πόλεμο χωρίς αίμα!

ΠΑΡΑ την κλήση του από την Αθήνα να επιστρέψει αμέσως στην Ελλάδα, ο Πέτρος Γαρουφαλιάς συνέχισε τις συνεννοήσεις του με τον Κύπριο Πρόεδρο Μακάριο, για την εφαρμογή του Σχεδίου του για «μονομερή Ένωση». Ήταν απόγευμα της Παρασκευής 20 Αυγούστου 1964 και ο Έλληνας Υπουργός Εθνικής Άμυνας συναντάτο για τρίτη φορά με τον Μακάριο, αλλά χωρίς την παρουσία των Κυπρίων Υπουργών Εξωτερικών Σπύρου Κυπριανού και Εσωτερικών Πολύκαρπου Γιωρκάτζη. Αυτό ξένισε τον Γαρουφαλιά, αφού και οι δύο Υπουργοί ήσαν παρόντες στην πρώτη συνάντηση, αλλά όχι στη δεύτερη και, ειδικά στη τρίτη, που ήταν και η πιο καθοριστική, καθότι κατ’ αυτήν θα καθορίζονταν οι λεπτομέρειες της εφαρμογής του Σχεδίου.

ΚΑΤΑ τη συνάντηση αυτή, ο Μακάριος είπε στον Έλληνα ΥΠΕΘΑ ότι δεν κοιμήθηκε την προηγούμενη νύχτα, «γιατί οι ευθύνες μου έναντι του κυπριακού λαού, που τυφλά με ακολουθεί, είναι τεράστιες και μια τυχόν αποτυχία, θα καταλογισθεί σε μένα από όλους τους Κυπρίους.» Ο Γαρουφαλιάς του επανάλαβε τότε ότι «αποκλείεται αποτυχία του Σχεδίου» και συνέχισε:

ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: «Θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο, ότι Αμερική και Αγγλία θα μπορέσουν να σταματήσουν την Τουρκία γιατί, εκτός που αγωνιούν μήπως η Κύπρος μεταβληθεί μια μέρα σε Κούβα, θα επέμβουν και θα ασκήσουν όλη την επιρροή τους για να μην ανατιναχθεί η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Αλλά και αν τυχόν ήθελε εκραγεί πόλεμος, που όπως σας είπα δεν θα διαρκέσει παρά 2-3 ημέρες, το Σχέδιο δεν θα αποτύχει. Η Κύπρος, με τις συμπληρωματικές ενισχύσεις που θα στείλω το ίδιο βράδυ της μονομερούς Ενώσεως, και είναι υπεραρκετές αυτές που έχω στείλει, θα είναι απόλυτα εξασφαλισμένη. Συνεπώς, όχι μόνο αποτυχία δεν θα υπάρξει για να σας αποδοθούν ευθύνες από τον κυπριακό λαό, αλλ’ αντίθετα η Ένωση θα πραγματοποιηθεί και η Κύπρος θα συνδεθεί με την πολεμική νίκη, τη νίκη της αποκρούσεως της τουρκικής αποβάσεως. Άλλωστε, η Ελληνική Κυβέρνηση και η Αξιωματική Αντιπολίτευση, που φέρουν την ιστορική ευθύνη έναντι του Ελληνισμού, εστάθμισαν όλα τα ενδεχόμενα και κατέληξαν ομόφωνα στην αποδοχή του Σχεδίου. Και για τον λόγο αυτό με στείλανε στην Κύπρο. Αλλά και ο Βασιλεύς ενέκρινε το Σχέδιο. Και ο Βασιλεύς φέρει εξίσου ευθύνη έναντι του Ελληνικού Έθνους και ακόμα γνωρίζει, πως μια αποτυχία μοιραία θα κλονίσει τον θρόνο του και τη δυναστεία του.»

Η Κυπριακή Βουλή ανοικτή και μετά την Ένωση

ΜΑΚΑΡΙΟΣ: «Θα ήθελα όπως η Κυπριακή Βουλή και μετά την Ένωση να παραμείνει σε λειτουργία επί ένα εξάμηνο, για να πεισθεί απόλυτα ο κυπριακός λαός πως η Ελληνική Κυβέρνηση δεν θα δώσει μετά την Ένωση βάσεις στην Τουρκία ως αντάλλαγμα.»

Ο ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ διέβλεψε στο σημείο αυτό δυσπιστία του Μακαρίου προς την Ελληνική Κυβέρνηση, αλλά και δέσμευσή της στην ελεύθερη αντιμετώπιση των τυχόν ζητημάτων που ήθελαν προκύψει. «Άρχισα να υποπτεύομαι», γράφει, «πως ο Αρχιεπίσκοπος τελούσε σε γνώση της πρωθυπουργικής εντολής να απαγκιστρωθώ και πως προσπαθούσε, επικαλούμενος διαδοχικές προτάσεις, να μου δώσει την ευκαιρία να εκμεταλλευθώ μιαν απ’ αυτές και να απαγκιστρωθώ. Έτσι, θα δινόταν η εντύπωση πως αυτός δεν θα υπαναχωρούσε, αλλά ενέμενε στην μονομερή Ένωση και πως η υπαναχώρηση βάρυνε την ελληνική πλευρά. Αποφασισμένος, όμως, να φθάσω σε πλήρη συμφωνία και να αφήσω την απαγκίστρωση στον Πρωθυπουργό, δεν έφερα αντιρρήσεις. Δέχθηκα το όρο. «Σύμφωνοι», είπα στον Αρχιεπίσκοπο, «θα προκηρύξουμε γενικές βουλευτικές εκλογές ένα εξάμηνο μετά την Ένωση».

ΜΕΤΑ από αυτά, ο Μακάριος βρέθηκε σε δύσκολη θέση και αναγκάστηκε να αποκαλύψει τις ευρύτερες προθέσεις του. Είπε:

ΜΑΚΑΡΙΟΣ: «Κύριε Υπουργέ, σας εκτιμώ βαθύτατα και έχω απόλυτη εμπιστοσύνη σε σας και στην κρίση σας. Δέχομαι τη διαβεβαίωσή σας πως το Σχέδιο δεν θα αποτύχει, αλλά είμαι και κληρικός. Δεν θέλω να χυθεί αίμα. Αν με διαβεβαιώνετε με τον λόγο της προσωπικής σας τιμής πως δεν θα χυθεί αίμα, τότε δεν έχω τον παραμικρό δισταγμό. Είμαι σύμφωνος να προχωρήσουμε. Αλλά, αν πρόκειται να χυθεί αίμα, τότε το πράγμα αλλάσσει.»

Υποψίες του Γαρουφαλιά

ΜΕ ΑΥΤΑ, ο Γαρουφαλιάς κατάλαβε καθαρά ότι ο Μακάριος προφασιζόταν και ότι η πρόφασή του ήταν στην ουσία η απόκρουση του συμφωνηθέντος ήδη Σχεδίου, το οποίο είχε κατ’ αρχήν αποδεχθεί και ο ίδιος. «Μιλούσε εκ των υστέρων για αίμα», αναφέρει, «όταν έγινε από πριν λόγος για τη μικρή πιθανότητα πολέμου και, επιπλέον, θυμήθηκε ξαφνικά και την ιδιότητα του κληρικού, σάμπως και δεν ήταν κληρικός όταν διέτασσε τις επιχειρήσεις στον Πενταδάκτυλο και στην Τηλλυρία, κατά τη διεξαγωγή των οποίων μοιραία θα χυνόταν και αίμα, όπως και έγινε. Αλλά, και ποια αξία είχε η προσωπική διαβεβαίωση του Έλληνα Υπουργού, που θα ήταν αρκετή για να παρακινήσει στην υιοθέτηση ενός τολμηρού πολιτικοστρατιωτικού Σχεδίου από τον Αρχηγό του κυπριακού κράτους και κεφαλή της Κυπριακής Εκκλησίας;»

Ο ΕΛΛΗΝΑΣ Υπουργός κατάλαβε επίσης, ότι ο Μακάριος γνώριζε για την απαγκίστρωση και υπολόγιζε ότι θα την εκμεταλλευόταν (ο Γαρουφαλιάς) και θα συμμορφωνόταν με την εντολή του Πρωθυπουργού Παπανδρέου. Αντιλήφθηκε ακόμα, όπως αναφέρει ο ίδιος, «ότι ο Μακάριος ήθελε να συμμορφωθεί με την πρωθυπουργική εντολή, για να ματαιωθεί το Σχέδιο πριν γυρίσει στην Αθήνα, «γιατί η επιστροφή μου, με τυχόν συμφωνία του Αρχιεπισκόπου, θα καθιστούσε δυσχερέστερη την απαγκίστρωση του Πρωθυπουργού και την εξ’ αιτίας του ματαίωση της εφαρμογής της αποφάσεως του Συμβουλίου του Στέμματος. Γι’ αυτό ο Αρχιεπίσκοπος έφθασε μέχρι σημείου να προσφέρει μια διέξοδο τόσο εξόφθαλμα στερούμενη κάθε σοβαρότητος, για να με διευκολύνει οπωσδήποτε στην απαγκίστρωση, ώστε να εξασφαλισθεί οριστικά η ματαίωση του Σχεδίου. Και μου πρόσφερε τη διέξοδο αυτή, τυλιγμένη μέσα σ’ ένα εξαιρετικά κολακευτικό για το πρόσωπό μου περιτύλιγμα, σαν να’ θελε να με παρηγορήσει για την πικρία που θα δοκίμαζα από τον τορπιλισμό του Σχεδίου μου της μονομερούς Ενώσεως για το οποίο ήμουνα τόσο υπερήφανος Όλες αυτές οι σκέψεις πέρασαν αστραπιαία από το νου μου, αντιλήφθηκα όμως, ταυτόχρονα, πως δεν μπορούσα πια να κάνω τίποτα, παρά να συμμορφωθώ με την εντολή του Πρωθυπουργού.»

ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: «Μακαριότατε, με τιμά ιδιαίτερα και με συγκινεί βαθύτατα η εμπιστοσύνη που έχετε στο πρόσωπό μου. Όπως σας ανέπτυξα, οι πιθανότητες ενός πολέμου είναι μικρές, δεν παύουν όμως να υπάρχουν. Δεν μπορώ, επομένως, να σας διαβεβαιώσω με τον λόγο της προσωπικής μου τιμής, πως δεν θα χυθεί αίμα. Μπορώ μόνο να σας διαβεβαιώσω, πως δεν πρόκειται να χυθεί αίμα από πρόκληση ή πρωτοβουλία δική μας. Αλλά, πώς να σας διαβεβαιώσω πως σε καμιά περίπτωση δεν θα χυθεί αίμα, όταν δεν είμαι εκείνος που ελέγχει τις τουρκικές αντιδράσεις και πρωτοβουλίες. Πώς μπορώ, για παράδειγμα, να προεξοφλήσω πως η ΤΟΥΡΔΥΚ θα παραδοθεί χωρίς να αντισταθεί, χωρίς να ρίξει έστω και έναν πυροβολισμό; Ακριβώς, μάλιστα, η εμπιστοσύνη με την οποία με τιμάτε, μου επιβάλλει να είμαι ακόμα περισσότερο επιφυλακτικός. Λυπούμαι ειλικρινά, αλλά δεν μπορώ να σας δώσω τον λόγο της προσωπικής μου τιμής πως δεν θα χυθεί αίμα, αφού δεν είμαι σε θέση να εξασφαλίσω την τήρηση του λόγου μου.»

«ΜΑΚΑΡΙΟΣ: «Τότε, το πράγμα αλλάσσει τελείως. Για μένα, έχει πρωταρχική σημασία να μην χυθεί αίμα. Δεν επιθυμώ να χυθεί αίμα.»

ΜΕΤΑ από όλα αυτά τα ιλαροτραγικά -κωμικοτραγικά καλύτερα – ο Γαρουφαλιάς έκλεισε τον κύκλο των συζητήσεών του με το Μακάριο και αναχώρησε για την Αθήνα με τη νυχτερινή πτήση. Η συνέχεια δόθηκε στο γραφείο του Πρωθυπουργού Γεώργιου Παπανδρέου, στις 10.00 το πρωί της επομένης (Κυριακής), με επίκεντρο συζήτησης το «Σχέδιο Άτσεσον».

ΑΘΗΝΑ, Κυριακή 22 Αυγούστου 1964, κατοικία Πρωθυπουργού της Ελλάδας Γεώργιου Παπανδρέου, στο Καστρί. Συζητά με τον Παπανδρέου ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας Πέτρος Γαρουφαλιάς, για την αποτυχία του ΥΠΕΘΑ να πείσει τον Κύπριο Πρόεδρο Μακάριο να αποδεχθεί το Σχέδιό του, για μονομερή Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Παρών και ο Υπουργός Παιδείας και στενός φίλος του Πρωθυπουργού, Λουκής Ακρίτας, Κύπριος την καταγωγή.

ΠΡΩΤΟ ερώτημα Γαρουφαλιά στον Παπανδρέου, οι λόγοι που τον οδήγησαν στο να τον ειδοποιήσει να απαγκιστρωθεί από τη συμφωνία του με τον Μακάριο και να επιστρέψει στην Αθήνα.

ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Πέτρο, δέχτηκα το «Σχέδιο Άτσεσον» και γι’ αυτό σε ειδοποίησα. Σκέφθηκα πως αξίζει τον κόπο να δώσεις ένα διαμέρισμα, για να σου χαρίσουν μια πολυκατοικία.

ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: Και βέβαια αξίζει. Επράξατε πολύ καλά να δεχθείτε το «Σχέδιο Άτσεσον». Και μάλιστα αφού το θέμα τελείωσε και οι Τούρκοι το δέχτηκαν, πολύ καλά κάνετε και με ειδοποιήσετε να απαγκιστρωθώ, αλλά γιατί ο Κωστόπουλος δεν μου το είπε για να ανακοινώσω και στον Μακάριο τη σύναψη συμφωνίας;

Π: Μα δεν έκλεισε η συμφωνία,  γιατί οι Τούρκοι δεν απάντησαν ακόμα. Εμείς που είχαμε απορρίψει πρώτοι το «Σχέδιο Άτσεσον», τώρα το δεχθήκαμε και περιμένουμε την απάντηση των Τούρκων.

Ίδια, πονηρή πάντα, η τακτική των Τούρκων

Γ: Νομίζω κύριε Πρόεδρε πως, εφόσον δεν είχαμε την αποδοχή των Τούρκων, θα έπρεπε να περιμένουμε να απαντήσουν πρώτα οι Τούρκοι και έπειτα να δώσουμε τη δική μας συγκατάθεση, γιατί η τακτική των Τούρκων, όπως πολύ σωστά μου έλεγε ο Μακάριος σε μιαν άλλη συζήτησή μας, είναι γνωστή και παλιά.  Δεν υποβάλλουν αυτοί ποτέ πρώτοι προτάσεις ή λύσεις. Περιμένουν να υποβάλουν οι άλλοι, για να τις απορρίψουν. Κάνουν τη σκέψη πως αυτά που τους δόθηκαν με τις προτάσεις είναι πια δεδομένα, τα έχουν στην τσέπη τους και, με την απόρριψη, περιμένουν νέες προτάσεις που, φυσικά, θα τους παραχωρούν περισσότερα. Έτσι συνεχίζουν τις απορρίψεις, για να εκμαιεύσουν νέες παραχωρήσεις. Αν οι Τούρκοι είχαν απαντήσει καταφατικά, τότε θα δεσμεύονταν άπαξ και δια παντός με την αναγνώριση της αρχής πως η Κύπρος θα ενωθεί με την Ελλάδα και μάλιστα ολόκληρη. Δεν θα μπορούσαν να μιλάνε πια για ανεξάρτητη Κύπρο ή για διαμελισμό της. Ενώ τώρα που δεχθήκαμε το «Σχέδιο Άτσεσον», έχουμε ήδη προσφέρει στους Τούρκους προς εκμίσθωση έκταση αναλογούσα με την αναλογία του τουρκοκυπριακού πληθυσμού σε σχέση με τον ελληνοκυπριακό και, επομένως, αν οι Τούρκοι αρνηθούν, δεν θα απομένει ως επόμενο βήμα αξιώσεως των Τούρκων, παρά η κυριαρχική εκχώρηση της εκτάσεως αυτής, η διανομή δηλαδή της νήσου,

ΣΤΟ σημείο αυτό επενέβη ο Ακρίτας, που ρώτησε τον Παπανδρέου αν το «Σχέδιο «Άτσεσον» που δέχθηκε ήταν καινούργιο ή το παλιό. Η απάντησή ήταν «δεν είναι καινούργιο, είναι το γνωστό», οπότε ο Ακρίτας παρατήρησε πως «το παλιό Σχέδιο το είχε απορρίψει ο Μακάριος» και ρώτησε: «Άλλαξε τώρα γνώμη ο Μακάριος και το δέχεται;»

Π (Με πολλή δυσανασχέτηση): Δεν γνωρίζω. Δεν επικοινώνησα μαζί του…

Α: Μα, ο Μακάριος δεν πρόκειται να αλλάξει γνώμη και να δεχθεί το «Σχέδιο Άτσεσον». Αυτό μπορείς να το θεωρείς βέβαιο.  Και τότε, αν οι Τούρκοι δεχθούν και ο Μακάριος αρνηθεί, όπως είναι βέβαιο, τι θα κάνεις; Πώς θα το εφαρμόσεις; Θα το επιβάλεις στον Μακάριο και στον κυπριακό λαό με τη βία; Είσαι αποφασισμένος να’ ρθεις σε σύγκρουση μαζί τους, σύγκρουση που μπορεί να είναι και αιματηρή; Θα φθάσεις ως εκεί;

Γ: Έχει δίκαιο ο Λουκής. Το «Σχέδιο Άτσεσον», όχι μόνο δεν το δέχεται ο Μακάριος, αλλά ούτε και ο Γρίβας. Αν, επομένως, οι Τούρκοι το δεχθούν, θα βρεθείτε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Και δεν θα υπάρχουν παρά δύο δρόμοι, αλλά όποιον κι αν διαλέξετε, το τέρμα θα είναι προσωπικά σε βάρος σας. Ή θα πρέπει να δηλώσετε πως βρίσκεστε σε αδυναμία να εφαρμόσετε τη συμφωνία γιατί οι Κύπριοι δεν συμφωνούν, ή να την εφαρμόσετε με τη βία. Στην πρώτη περίπτωση θα γίνετε καταγέλαστος και θα δώσετε την εντύπωση πως δεν είσαστε σοβαρός πολιτικός, αφού δεσμεύεστε διεθνώς χωρίς να είσαστε σε θέση να εκπληρώσετε τις υποχρεώσεις που αναλάβατε. Στη δεύτερη περίπτωση, θα πρέπει να διατάξετε τη σύλληψη Μακαρίου και Γρίβα και να κατασταλούν με τα όπλα οι εξεγέρσεις που θα σημειωθούν με πρωταγωνιστές τους κομμουνιστές και ανθενωτικούς. Θα πρέπει ο στρατός να κτυπήσει και να χυθεί, κατ’ ανάγκην, κυπριακό αίμα. Έτσι, οι μεν Έλληνες στρατιώτες θα μεταβληθούν αυτοστιγμεί από απελευθερωτές σε κατακτητές και ο ελληνικός λαός θα αντιδράσει, ζητώντας την παραίτησή σας. Και θα αναγκασθείτε να παραιτηθείτε υπό τας αράς του ελληνικού και κυπριακού λαού. Τέτοια, όμως διαταγή, είμαι βέβαιος δεν θα δώσετε.

Ανάκληση αποδοχής του «Σχεδίου Άτσεσον»

Ο ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ επικοινώνησε τότε τηλεφωνικώς με τον Ιωάννη Σωσσίδη, διευθυντή του διπλωματικού του γραφείου, και του είπε: «Δεν μπορούμε να δεχθούμε το «Σχέδιο Άτσεσον». Δεν μπορούμε να το εφαρμόσουμε. Ειδοποίησε αμέσως τον Νικολαρεΐζη, πως ανακαλώ την αποδοχή του «Σχεδίου». (ΣΗΜ: Ο Νικολαρεΐζης ήταν πρέσβης, εκπρόσωπος του Έλληνα Πρωθυπουργού στις διαπραγματεύσεις που έκανε στη Γενεύη  ο Σακάρι Τουομιόγια, αντιπρόσωπος του Γ.Γ. του ΟΗΕ Ου Θαντ στο Κυπριακό.)

ΠΡΙΝ καν φθάσει η ανάκληση από τη Γενεύη, έφθασε η απάντηση των Τούρκων, που απέρριπταν το «Σχέδιο Άτσεσον». Και ζητούσαν όπως η περιοχή Καρπασίας ενσωματωθεί στην Τουρκία και η υπόλοιπη Κύπρος με την Ελλάδα. Επέμεναν δηλαδή στη διπλή Ένωση, όπως πρόβλεπε το πρώτο «Σχέδιο Άτσεσον», που είχαν δεχθεί οι Τούρκοι και το είχε απορρίψει η Ελλάδα.

ΕΝΩ ο Λουκής Ακρίτας είχε αποχωρήσει, ο Γ. Παπανδρέου ζήτησε από τον Γαρουφαλιά να τον ενημερώσει λεπτομερώς για τις συνομιλίες του με τον Μακάριο. Αυτό και έγινε, με γέλια Παπανδρέου όταν έγινε λόγος για την απαίτηση Μακαρίου να γίνει αντιβασιλιάς. Τελειώνοντας ο ΥΠΕΘΑ, ρώτησε τον Πρωθυπουργό «τι θα κάνουμε τώρα;», και «αφού οι Τούρκοι δεν δέχονται στο «Σχέδιο Άτσεσον», δεν θα προχωρήσουμε στη μονομερή Ένωση;» Ο Παπανδρέου δεν απάντησε και προέτρεψε τον Γαρουφαλιά να… πάει να ξεκουραστεί, γιατί ήταν άυπνος. Ήταν φανερό, ότι δεν ήθελε να συνεχίσουν.

«Σατανικότατο το σχέδιο»

ΜΕΤΑ από αυτό ο Γαρουφαλιάς αποχώρησε, με την απορία πώς ο Παπανδρέου εγκατέλειψε αστραπιαία την εφαρμογή της απόφασης του Συμβουλίου του Στέμματος για μονομερή Ένωση, όπως  και τη σπουδή του να αποδεχθεί το «Σχέδιο Άτσεσον», που είχε πριν απορρίψει χωρίς να περιμένει την απάντηση των Τούρκων και χωρίς προηγουμένως να εξασφαλίσει την έγκριση του Μακαρίου. Ο Γαρουφαλιάς υποψιαζόταν ότι κάποιος παρέσυρε τον Παπανδρέου, γι’ αυτό και το απόγευμα της ίδιας ημέρας φρόντισε να συναντηθεί με τον Υπουργό Εξωτερικών Σταύρο Κωστόπουλο, ίσως μάθει ακριβώς τι συνέβη.  Τίποτε, όμως, δεν πέτυχε. Ο Κωστόπουλος του είπε πως δεν ήξερε το παραμικρό και ότι «όλα έγιναν με κινηματογραφική ταχύτητα». Ο Γαρουφαλιάς του τόνισε πως «πρόκειται για σατανικό σχέδιο που ενέπλεξε και παρέσυρε τον Πρωθυπουργό για να τορπιλισθεί η Ένωση», για να προσθέσει: «Δεν μπορούσαν με άλλο τρόπο να τον παρασύρουν, παρά μόνον να το να τον πείσουν να αποδεχθεί το «Σχέδιο Άτσεσον». Τον άφησαν να πιστέψει πως θα συμφωνούσε εκ των υστέρων ο Μακάριος. Έτσι, ενώ τορπίλιζαν αμέσως την επικείμενη Ένωση, που αποφάσισε το Συμβούλιο του Στέμματος και που βρισκόταν ήδη στην αρχή της πραγματοποιήσεώς της, ήταν απόλυτα βέβαιοι για το ναυάγιο του «Σχεδίου «Άτσεσον» που θα επακολουθούσε, γιατί δύο κατ’ ανάγκην θα συνέβαιναν: Ή οι Τούρκοι δεν θα το δέχονταν, θα το απέρριπταν, όπως άλλωστε και έγινε, ή, και στην ολιγότερο πιθανή περίπτωση, οι Τούρκοι θα το δέχονταν και θα το απέρριπτε ο Μακάριος, ο οποίος θα ενέμενε στην προηγούμενη απόρριψή του. Με τον τρόπο αυτό τορπίλιζαν κάθε ελληνική προσπάθεια, άμεση ή έμμεση, για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.»

Καταστρώθηκε στη Λευκωσία

Ο ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ συμφώνησε πως «το σχέδιο ήταν σατανικότατο», οπότε και ρώτησε τον Γαρουφαλιά ποιους υποπτευόταν «για την κατάστρωση και την εκτέλεσή του;»,  για να προσθέσει: « Το μόνο που θεωρώ βέβαιο, είναι πως το μεν σχέδιο καταστρώθηκε στη Λευκωσία με την ευλογία του Μακαρίου και πως, με την εκτέλεσή του, ανάλαβε στην Αθήνα πρόσωπο που συνεργάζεται στενά με τον Μακάριο, που όμως, και το κυριότερο, να μπορεί να ασκήσει αποφασιστική αντίδραση επί του Πρωθυπουργού.»

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ: Συμφωνώ μαζί σου, πως το σχέδιο καταστρώθηκε στη Λευκωσία από τους ανθενωτικούς κύκλους, οι οποίοι πληροφορήθηκαν την απόφαση του Συμβουλίου του Στέμματος, δεδομένου άλλωστε πως ο Κυπριανού τελούσε σε πλήρη γνώση του Σχεδίου και ήταν φυσικό να ενημερωθεί ο Αρχιεπίσκοπος και οι περί αυτόν κύκλοι. Αποκλείω να είναι σχέδιο ξένης δυνάμεως, γιατί ουδεμία διπλωματική επέμβαση εκδηλώθηκε. Την εκτέλεση του σχεδίου θα πρέπει προφανώς να ανέλαβε πρόσωπο στην Αθήνα, που να δύναται να ασκήσει ισχυρότατη επιρροή επί του Πρωθυπουργού, ώστε να τον ωθήσει να αλλάξει απόφαση απότομα και μέσα σε τόσο μικρό διάστημα. Πρόσωπο με τέτοια επιρροή στην Αθήνα δεν βλέπω άλλον από τον Ανδρέα (Παπανδρέου). Υποπτεύομαι πως χρησιμοποιήθηκε ο Ανδρέας, που και θα ενημέρωσε τον Αρχιεπίσκοπο για την εντολή απαγκίστρωσης που σου δόθηκε. Νομίζω, μάλιστα, πως η ενημέρωση δεν έγινε μέσω της κυπριακής Πρεσβείας, αλλά μέσω του Λυσσαρίδη, γιατί οι σχέσεις Ανδρέα και Λυσσαρίδη είναι στενότατες. (ΣΗΜ: Ο Βάσος Λυσσαρίδης ήταν ο προσωπικός γιατρός και φίλος του Μακαρίου).

ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: Αυτό το γνωρίζω. Ο ίδιος ο Πρωθυπουργός μου είπε πως δέχθηκε τον Λυσσαρίδη σε δίωρη συνομιλία στο Καστρί, με υπόδειξη του Ανδρέα. Μου πρόσθεσε μάλιστα, ότι προκειται για αξιόλογο άνθρωπο κι ότι θα πρέπει να τον γνωρίσω. Δεν καταλαβαίνω όμως, πώς παράπεισαν τον Πρωθυπουργό ότι είναι δυνατή η εφαρμογή του «Σχεδίου Άτσεσον», αφού ουδεμία διαβεβαίωση είχε, είτε εκ μέρους του Αρχιεπισκόπου, είτε εκ μέρους του Γρίβα πως άλλαξαν γνώμη και πως δέχονταν το «Σχέδιο Άτσεσον». Και δεν είχε παρόμοια διαβεβαίωση ο Πρωθυπουργός ούτε και προσωπική επαφή μαζί τους, γιατί αν είχε, θα την επεκαλείτο κατά τη συνομιλία μας και δεν θα έσπευσε να ανακαλέσει την αποδοχή. Προφανώς, θα διαβεβαίωσαν τον Πρωθυπουργό πως και ο Μακάριος θα δεχθεί το «Σχέδιο Άτσεσον» όταν βρεθεί προ τετελεσμένου γεγονότος, όταν δηλαδή το δεχθεί επισήμως η Ελληνική Κυβέρνηση. Έτσι τον παρέπεισαν.

Ο ΠΕΤΡΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ είχε για το πολύ σοβαρό αυτό θέμα και συνάντηση με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, στον οποίο αφηγήθηκε τις συνομιλίες του με τον Μακάριο και ρώτησε τον βασιλιά αν γνώριζε τι μεσολάβησε για να εγκαταλείψει ο Πρωθυπουργός την εκτέλεση της απόφασης του Συμβουλίου του Στέμματος. Ο Κωνσταντίνος απάντησε πως δεν ήξερε. Και πρόσθεσε; «Ο Πρωθυπουργός μού ανήγγειλε τηλεφωνικώς πως άλλαξε γνώμη, πως δέχθηκε το «Σχέδιο Άτσεσον» και πως σου παρήγγειλε να απαγκιστρωθείς και να γυρίσεις. Ούτε με συμβουλεύθηκε όταν άλλαξε γνώμη και δέχθηκε το «Σχέδιο Άτσεσον», ούτε όταν άλλαξε πάλι γνώμη και ανακάλεσε αποδοχή του. Μου ανήγγειλε τις αλλεπάλληλες αλλαγές των αποφάσεών του ως τετελεσμένα γεγονότα.»

Ο συνωμοτικός ρόλος του Ανδρέα Παπανδρέου

ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ, μάλλον υποψίες, του Γαρουφαλιά δεν άργησαν να επιβεβαιωθούν, όχι από την Αθήνα αλλά από τη Λευκωσία. Γραφεί επί λέξει ο ίδιος στο βιβλίο του.

«Ο τορπιλισμός της μονομερούς Ενώσεως, σατανικός στη σύλληψη και αριστοτεχνικός στην εκτέλεση, θεωρήθηκε από τους πρωτεργάτες του σαν προσφορά ύψιστης εθνικής υπηρεσίας!
Γαυριώντες για το κατόρθωμά τους, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 14.2.1966 στην εφημερίδα της Λευκωσίας «Τελευταία Ώρα», δημοσιογραφικό όργανο προσκείμενο στον Βάσο Λυσσαρίδη και τον Αρχιεπίσκοπο, με τίτλο «Πώς εσώθη η Κύπρος», δεν δίστασαν να θριαμβολογήσουν και να αυτοαποκαλυφθούν.
Είναι χαρακτηριστική η κατωτέρω περικοπή του άρθρου: «Ο κ. Ανδρέας Παπανδρέου επληροφόρησεν εγκαίρως τον Πρόεδρον Μακάριον δι’ επείγοντος σήματος, ότι συνωμόται των Αθηνών, εν συνεργασία μετά ανθρώπων των ενταύθα, είχον αποφασίσει να ανακηρύξουν την Ένωσιν πραξικοπηματικώς».
«Έτσι, συνεχίζει ο Γαρουφαλιάς, το μεν Σχέδιο της μονομερούς Ενώσεως στιγματίσθηκε από τους ανθενωτικούς κύκλους της Λευκωσίας, με στόμφο της αυτοϋπερηφάνεια, σαν «συνωμοσία στρεφόμενη κατά της Κύπρου», ενώ ο υποφαινόμενος δεχόταν καταιωνισμό από ύβρεις και κατηγορίες, προερχόμενες ακόμα και από φιλοκυβερνητικές πηγές της Λευκωσίας. Ήμουνα, κατά την άποψή τους, ο αρχισυνωμότης που, για να πραγματοποιήσω την Ένωση, εξύφανα ολόκληρη συνωμοσία, που θα ανετίναζε και θα κατέστρεφε την Κύπρο και τον κυπριακό λαό!»

Και σαν να μην αρκούσε η αποκάλυψη από τη Λευκωσία των υπευθύνων της ματαιώσεως της Ενώσεως, ήρθε αργότερα και η ομολογία από την πλευρά του Ανδρέα Παπανδρέου, για τις κοινές ιδεολογικές σχέσεις με τον Μακάριο. Η σύζυγός του κυρία Μάργκαρετ, στη σελ. 108 του βιβλίου της «NIGHTMARE IN ATHENS», που κυκλοφόρησε το 1970, γράφει: «Το όνειρο που Μακαρίου ήταν μια ανεξάρτητη Κύπρος. Του Γρίβα ήταν η Ένωση με την Ελλάδα. Ο Ανδρέας τα πήγε σε όλο το διάστημα με τον Μακάριο και τιμήθηκε από τον Μακάριο σαν ένα σπουδαίο πρόσωπο (VIP)».

ΤΕΛΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Για το ρόλο του  Μακαρίου στην προσπάθεια να μην εφαρμοσθεί το «Σχέδιο μονομερούς Ενώσεως» δεν νομίζουμε ότι χρειάζεται να προστεθεί οτιδήποτε. Τα γεγονότα όπως τα εξέθεσε ο Γαρουφαλιάς, είναι αρκούντως πειστικά. Άλλωστε, όπως έχουμε αναφέρει και πριν, τα γεγονότα αυτά τα είχε παραθέσει επακριβώς ο Γαρουφαλιάς και  σε χρονικό διαρκείας που δημοσιεύτηκε το 1966 στην εφημερίδα «Ακρόπολις» των Αθηνών και ο Μακάριος σιώπησε. Δεν τα σχολίασε καν.

Η έντονη παρουσία αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων στο αεροδρόμιο Λευκωσίας κατά την άφιξη Γαρουφαλιά και η αποκάλυψη του πραγματικού σκοπού της αποστολής του (Σχέδιο μονομερούς Ενώσεως), δεν αφήνει αμφιβολία από πού πληροφορήθηκαν οι Άγγλοι την έλευση Γαρουφαλιά. Από το γεγονός αυτό και μόνο, αποδεικνύεται καθαρά ότι η συνωμοσία για τορπιλισμό της Ένωσης είχε εκπόρευσή της τη Λευκωσία, το Προεδρικό Μέγαρο και την Αρχιεπισκοπή.

Οι άριστες σχέσεις Μακαρίου και Ανδρέα Παπανδρέου είναι γνωστές. Για τη συγκεκριμένη περίοδο του 1964, είναι αναγκαίο να τονισθεί ότι ο Μακάριος, για να ευχαριστήσει προφανώς τον Ανδρέα για τον τορπιλισμό της Ενώσεως, τον προσκάλεσε και επίσημα στην Κύπρο, παρόλο που ο Ανδρέας δεν είχε καμιά επίσημη ιδιότητα, τον φιλοξένησε και τον τίμησε παντοιοτρόπως. Η παρουσία τότε στην Κύπρο του Ανδρέα Παπανδρέου συνδυάστηκε, δυστυχώς, και με προσπάθειά του να οργανώσει στον ελληνικό στρατό την παραστρατιωτική Οργάνωση «ΑΣΠΙΔΑ». Για τη συνωμοσία αυτή ακολούθησε δίκη, κατά την οποία έγινε πλήρως γνωστός ο ρόλος του Ανδρέα. Ενώ, δηλαδή, ο ελληνικός στρατός κατέβηκε στην Κύπρο και τη θωράκισε για την απόκρουση τουρκικής εισβολής, ο Ανδρέας συνδύασε – τη χρησιμοποίησε ως ευκαιρία μάλλον – την πρόσκληση Μακαρίου για να κάνει συνωμοτικές επαφές με αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς και της ελληνικής μεραρχίας για τη δημιουργία παραστρατιωτικού σώματος – δούρειου ίππου – μέσα στον ελληνικό στρατό. Το ρόλο του Ανδρέα και τις ύποπτες επαφές του στην Κύπρο, αποκάλυψε, ως γνωστόν, στη δίκη που έγινε ενώπιον στρατοδικείου στην Αθήνα  ο στρατηγός Γρίβας Διγενής, Αρχηγός τότε της ΑΣΔΑΚ (Ανωτάτης Στρατιωτικής Διοικήσεως Αμύνης Κύπρου) .

Η «Τελευταία Ώρα» ήταν ένα από τα έντυπα (απογευματινό), το οποίο  χρηματοδοτούσε ο Μακάριος (ο κυπριακός λαός, στην ουσία), για να επιτίθενται εναντίον του στρατηγού Γρίβα και της ελληνικής μεραρχίας στην Κύπρο, όπως και πολιτικών και Κυβερνήσεων στην Ελλάδα, για προσωπικούς του λόγους. Πολλές ήσαν οι προσκείμενες στον Μακάριο κυπριακές εφημερίδες που εκτελούσαν τον ίδιο ρόλο.

(του Νίκου Παπαναστασίου)